Twee woorden: Rode biet en Kroot

To beet, or not to beet, that is the question...

Twee termen voor hetzelfde product. Nederland is maar een klein land en toch bestaan er, qua taal, nog behoorlijke regionale verschillen. Nee, dan heb ik het nog niet eens over de diverse dialecten, maar over de verschillende woorden die men voor dezelfde voedingsmiddelen pleegt te gebruiken. De woorden biet en kroot zijn daarvan perfecte voorbeelden.

In het noorden van Nederland gebruikt men het woord biet of rode biet, terwijl men in het westen van het land de voorkeur geeft aan het woord kroot. Waarom zou dat zo zijn gegroeid en wat is de oorsprong van die termen?

Het woord 'kroot' doet natuurlijk al direct denken aan het Engelse woord carrot, dat ‘wortel’ of 'peen' betekent. Die beide termen zijn terug te voeren naar het Latijnse carota en vervolgens het Griekse karoton. Oorspronkelijk was de nu oranje wortel een witgekleurde wortel, die in de Middeleeuwen niet eens onderscheiden kon worden van pastinaak (Pastinaca sativa), een direct familielid van de wortel. De oranje wortel is vermoedelijk ontstaan als een kleurmutatie uit een paarse wortel en werd in Nederland al in de zestiende eeuw tot de moderne wortel gecultiveerd.

Een kroot is dus een woord dat ooit bedoeld was als algemene term voor eetbare wortelen.

[Foto: http://bentehaarstad.photoshelter.com]

Ook het woord 'biet' heeft ook al een lange taalkundige weg achter de rug. De rode biet heeft als wetenschappelijke naam Beta vulgaris. Het woord ‘biet’ is eenvoudig te herkennen in zijn Latijnse vorm Beta. Sommige taalkundigen geloven dat het woord Beta wel af moet stammen van de letter Beta (β) en de reden die men daarbij gemakzuchtig als verklaring opgeeft is dat de zaadjes of de wortel zelf op die letter zouden lijken. Die gedachtegang is volslagen onzin want vele zaden van andere planten hebben vrijwel dezelfde vorm als die van de biet en in zijn oervorm was de biet helemaal niet zo gevormd als thans: hij had ooit lange, tentakelachtige wortels.

Nee, het Latijnse woord beta is afgeleid van het Griekse woord βλιτσς (blitos), dat strandbiet betekende. Misschien kunnen we dát woord zelfs terugvoeren naar het Egyptisch waar w’bt, samen met de hiëroglief voor huis, ‘keuken’ betekende en dus staat voor ‘koken’ of zelfs 'voedsel'.

Samenvattend is kroot een verzamelwoord geweest voor eetbare wortelen en is biet terug te voeren op de oervorm van de rode biet, de strandbiet.